"Pas als je benoemt wat onder tafel speelt, kun je boven tafel zaken doen."
(Eddy Claesen)
Herken je één van onderstaande in je team?
Je voelt in een teamoverleg regelmatig de energie wegstromen.
De sfeer in je team lijkt best goed, maar niemand spreekt zich echt uit.
Tijdens teamoverleg wordt de discussie regelmatig weer over gedaan, omdat men terug komt op gemaakte beslissingen.
Men bewaart liever de goede vrede, dan dat men elkaar aanspreekt op zaken die niet goed gaan.
Teamleden handelen in de praktijk toch anders dan was afgesproken.
Kritiek wordt niet rechtstreeks geuit, maar bij het koffieapparaat praten collega’s er volop over.
Als je één van deze symptonen herkent, is de kans groot dat er in je team iets speelt in 'de onderstroom'.
Wat is onderstroom?
De onderstroom is alles wat je niet direct ziet en waarover we niet praten: ongeschreven regels, normen en waarden of taboes. Het is alles wat zich onderwater bevindt en kan heel krachtig zijn. Je kunt onderstroom niet zien, maar wel degelijk voelen. Vergelijk het met de zee: de onderstroom zie je niet, maar bepaalt wel de richting en de kracht van de stroming. Zo werkt het ook in groepen.
Onderstroom wordt voelbaar in situaties waarin je merkt dat je niet zegt wat je denkt.
Of in situaties waar je het gevoel hebt dat je op eieren moet lopen. Je kunt je vast wel een situatie herinneren waarin je dit gevoel zelf had.
Als je dit voelt, maar je kunt er niet precies je vinger op leggen, dan haalt dit je uit je kracht. Vaak zie je dat mensen stiller worden en zich terug trekken. Hun inbreng in de groep gaat dan verloren. Of je ziet het tegenovergestelde: mensen gaan met hun hakken in het zand of de boel saboteren.
Er is altijd een onderstroom aanwezig en deze hoeft niet per definitie ineffectief te zijn. Leiders en teamleden zijn zich vaak niet bewust van de onderstroom. Vaak wordt het gezien als ‘zo doen we dat hier altijd’. Als je zou vragen wat er aan de hand is, dan blijkt dat meestal niemand bewust het team wil ondermijnen.
Wat is het risico van onderstroom?
Elk team kan in een bepaald patroon vast komen zitten. Dit kan hardnekkig zijn. Patronen worden lastig als ze resulteren in ineffectief gedrag.
Zoals een team waar harmonie lijkt te zijn. Er heerst dan vooral een stemming van ‘wat hebben we het toch goed met elkaar’. Maar in werkelijkheid houdt iedereen zijn kaarten tegen de borst en spreekt niemand zich echt uit. Het potentieel dat in een team zit, wordt dan niet benut. Hierdoor gaat waardevolle kennis en inbreng verloren, waardoor beslissingen van matige kwaliteit worden genomen. Het risico bestaat ook dat er weinig draagvlak voor de beslissingen is, omdat niemand zich echt betrokken voelt.
“Mediocrity is the enemy of success”
Emoties die niet worden uitgesproken, zijn wel degelijk aanwezig. Als je ze geen ruimte geeft, komen ze op een andere manier tot uiting. Vaak indirect: mensen trekken zich terug, haken af of hun hakken gaan in het zand. Of ze gaan bij het koffieapparaat negativiteit verspreiden waardoor nòg meer teamleden geïnfecteerd worden.
Het risico van de onderstroom is dus dat het niet alleen grote negatieve invloed op de resultaten kan hebben, maar ook op het werkplezier van een team. Daarnaast bepaalt de het de groepsdynamiek waarin de échte keuzes worden gemaakt om wel of niet te veranderen.
De onderstroom gaat dus over iets wezenlijks en krachtigs wat eerst aandacht vraagt, voordat je echt stappen kunt maken op de inhoud.
Het goede nieuws: je kunt onderstroom leren herkennen
Sommige mensen herkennen onderstroom makkelijker dan andere mensen. Ze ‘voelen’ dan dat er meer speelt. Dat klinkt misschien soft, maar is het niet. Uiteindelijk gaat het om betere resultaten. Iedereen kan leren de onderstroom te herkennen door goed te observeren. Je kunt vaak aan kleine dingen merken dat er iets speelt. Zoals een onderlinge blik, fronsen, zuchten, een cynisch grapje, geroddel of een vergadering die niet lekker loopt. Of je ziet collega’s zich terugtrekken in een overleg doordat ze stiller worden en zich niet echt meer uitspreken. Onderstroom wordt ook zichtbaar als mensen iets zeggen, terwijl zij non-verbaal iets totaal anders communiceren.
Bijvoorbeeld: je bespreekt een voorstel. Als wordt gevraagd of iedereen het ermee eens is, wordt er door iedereen geknikt en gehumd. Maar je vòelt gewoon dat niemand er echt achter staat. Vaak is dit subtiel zichtbaar in blikken van collega’s die zich naar de tafel richten en geen contact maken of zich achter een laptopscherm of schrijvend in een notitieboek verschuilen.
Hoe kun je het beste met de onderstroom omgaan?
Niets menselijker dan dat we liever niets met deze signalen te doen. We hopen vaak dat het vanzelf weer over waait. Liever vegen we het onder het tapijt, dan dat we het bespreken. Of we laten het moment voorbijgaan, omdat we druk zijn en het ons nu niet uitkomt om erover te praten. Daarbij doen we vaak de aanname dat issues juist groter worden als we er aandacht aan geven. Dus bespreken we het liever niet.
Herkenbaar?
Interessant is om bij jezelf na te gaan waarom je het liever niet bespreekt. Meestal zit hier een angst achter. Dat kan de angst zijn om de controle te verliezen. Of de angst voor afkeuring of niet aardig gevonden te worden. Of de angst om buiten de groep te vallen en alleen te komen staan. Iedereen wordt zo gedreven door zijn eigen - vaak onbewuste - angsten.
Wat herken jij bij jezelf hierin?
We zijn er dus goed in om niets met deze signalen te doen. Echter, het loont om er wel meteen aandacht aan te geven. Wat er ook speelt, juist als je er niets mee doet, wordt het vaak alleen maar groter. Vaak brengt dit uiteindelijk veel meer gedoe met zich mee. En moet je daarna alsnog aan de slag om alle schade te herstellen. Bijvoorbeeld omdat de weerstand alleen maar groter is geworden. Of de sfeer nog slechter. Dit kost je uiteindelijk veel meer tijd en energie dan als je de signalen meteen had geadresseerd.
Dus ook - of misschien wel: juìst - als je druk bent, is het verstandig de onderstroom bespreekbaar te maken.
5 tips om de onderstroom bespreekbaar te maken
Als je daadwerkelijk iets wilt doen om je team naar een volgend nivo te brengen, is het belangrijk dat je aandacht hebt voor de onderstroom. De symptomen verdwijnen niet vanzelf.
1. Zorg dat er veiligheid is in je team, zodat iedereen zich durft uit te spreken.
Veiligheid en vertrouwen is de basis van elke succesvol team. Als leider heb je hier een belangrijke rol in. Dit creëer je niet overnight, maar gaat stapsgewijs door duidelijk, consistent, congruent en transparant te zijn en door ruimte te geven aan alle meningen. Zolang je team geen veiligheid ervaart, is de kans klein Datzij zich volledig durven uit te spreken.
Bijvoorbeeld: als er een gevoelig onderwerp wordt besproken, helpt het als jij als leider je als eerste kwetsbaar opstelt en vertelt waar jij tegenaan loopt. Dit maakt het voor je team makkelijker om daarna te vertellen wat zij lastig vinden.
2. Herken de symptomen.
Wees je bewust van de symptomen die kunnen duiden op onderstroom. Een aantal symptomen zijn hiervoor al genoemd: cynische grappen, roddelen, terugtrekkend gedrag, afdwalende blikken, collega’s die een ‘blik van verstandhouding’ wisselen, incongruent non-verbaal gedrag, besluiteloosheid, agendapunten die blijven terugkeren, in- en uitsluitingsgedrag, teamleden die zich verschuilen achter hun notitieblok, laptop of telefoon, voorzichtige of juist hele felle communicatie.
Bijvoorbeeld: een collega die je steeds stiller ziet worden, kun je activeren door te vragen: “Ik ben benieuwd hoe jij hierover denkt. Wat vind jij ervan? Wat vind je dat we over het hoofd zien?”
3. Wees moedig en spreek je uit.
Als je voelt dat er iets speelt, ook al kun je je vinger er niet opleggen, benoem dat dan tòch. Vertrouw op je gevoel. Je hoeft niet precies te weten wat er speelt.
Vaak blijkt dat je niet de enige bent die voelt dat er wat is. Alleen is niet iedereen in staat of durft iedereen dat te benoemen. Door iets van jezelf te laten zien, creëer je meer veiligheid en nodig je anderen uit dat ook te doen.Vaak krijg je dan ook meer bijval dan je aanvankelijk dacht. Je collega’s zullen je dankbaar zijn dat jij de eerste stap neemt. So just do it!
Bijvoorbeeld: “Ik merk dat ik mijn energie voel weglopen. Herkent iemand dat ook?”
4. Blijf bij jezelf en oordeel niet.
Als je de onderstroom wil benoemen, doe dit op een manier dat je anderen niet gaat beschuldigen. Houd het bij jezelf en benoem wat jij ziet of voelt. Zo voorkom je een welles-nietes spel. Vervolgens onderzoek je bij je de anderen of dit klopt.
Bijvoorbeeld: als je denkt dat niemand het achterste van zijn tong laat zien, kun je zeggen: “Ik zie jullie allemaal JA knikken, maar ik voel nog steeds een NEE. Herkennen jullie dat?"
5. Stel vragen en gebruik de kracht van de groep
Een goede manier om erachter te komen wat er speelt, is vragen stellen. Vraag of de groep het symptoom herkent en of ze een idee hebben hoe dat komt. Vraag hen wat zij denken dat er moet gebeuren. Zo leg je jouw observatie terug bij de groep en gebruik je de kracht van groep om datgene wat zich onder de waterspiegel bevindt, boven water te krijgen.
Bijvoorbeeld, als een overleg niet lekker loopt: “We praten nu al een kwartier over dit voorstel, maar ik heb het gevoel dat we niet bespreken waar het nu echt om gaat. Herkennen jullie dit? (stilte). Waar denken jullie dat we het hier nu over moet hebben?”
Maak oogcontact met je collega’s en durf lange stiltes te laten vallen. Soms heeft de groep even tijd nodig om na te denken over datgene wat jij inbrengt. Of om moed te verzamelen. Als de stilte maar lang genoeg duurt, wordt deze ongemakkelijk en is er altijd wel iemand die deze wil doorbreken. En als er eenmaal één schaap over de dam is…
Tot slot:
Onderstroom kan een behoorlijk lastig onderwerp zijn omdat het zo ongrijpbaar is. Als je zelf middenin een situatie zit, kan het moeilijk zijn de onderstroom te duiden of om deze bespreekbaar te maken. Je moet een gewoonte doorbreken, wat aanvankelijk voelt als roeien tegen de stroom in. Dit is voor niemand makkelijk.
Maak een eerste begin door ermee aan de slag te gaan. Je zult zien dat je stap-voor-stap een geoefend oog ontwikkelt om de signalen op te vangen.
Het is zoals Johan Cruijf ooit zei: 'Je gaat het pas zien als je het doorhebt'.
Ondersteuning van een externe expert kan je helpen hier versneld meer zicht en grip op te krijgen. Een externe is ‘neutraal’, heeft geen eigen agenda en is minder bedreigend voor een team, waardoor gevoelige punten eerder boven water komen. Daarnaast kan het als leider fijn zijn om ondersteund te worden in dit proces, zodat jij je meer met de inhoud kan bezighouden.
Mail me gerust als je nieuwsgierig bent hoe ik jou en je team hierbij kan helpen hierin een volgende stap te maken.
Veel succes!
PS: Geïnteresseerd in meer tips over hoe jij van je team een high performing team kunt maken? Download hier mijn gratis e-book: ‘7 Tips voor het bouwen van high performing teams.
’
Comments